Madamu ako sang abyan nga lain ang paglantawan sa politika kumpara sa akon. Kung kis-a gina bais ko man sila ugaling may ara gid sang panahon nga gina likawan ko na.
Una, madamu sa ila ang gaka-badtrip samtang ga ba-is kag ikaduwa, pagtapos sang ba-is akig na. Ang ending nagadamu lang ang akon kontra, sa sulod man Unibersidad (sang una) sa gwa man, ukon sa cyber nga kalibutan.
Daw kanami na lang nga pabay-an sila. Para wala na away, para wala na gamo. Ugaling ang tudlo sa akon sang una, kung naga pati ako nga sala ang ila paglantawan dapat ipa-intyende ko sila. Responsibilidad ko na kuno. Haaay.. ;)
Teh, ari na naman ko liwat. Ma-wakal na naman angot sa politika biskan bal-an ko pagkatapos sini, i-chismis na naman ako kag suya-an (like they did in college).
SA PAG PUNA KAY NOYNOY
Damu ang naga-hambal nga dapat untatan ta na ang pag puna kay Pnoy. Gaan ta man sya kuno sang chansa. Tawo lang man na sya nga naga sala kung kis-a. Instead nga puna-on ta sya, mag tinguha na lang kuno kita nga mapa-maayu ang atun kabuhi para maka bulig kita sa atun pungsod. Sugudan ta kuno ang pag bag-o sa atun mga kaugalingon.
Una, gusto ko lang i-point out nga naga gwa ang mga puna (criticisms - para sa mga konyo da) bangud indi maayu ang performance sang gobyerno. Not the other way around. Kung matu-od sila nga naga serbisyo sa pumuluyo dapat maka deliver sila sang maayu nga performance whether or not gina puna sila. Isa pa, kung maayu ang ila nga performance in the first place, wala sang mga puna nga maga tuhaw halin sa masa.
Ika-duwa, indi mo pwede pag i-separar ang imu kaugalingon sa sosyudad (society - mga konyo: listen - Hiligaynon 101). Indi pwede nga mag uswag ang aton indibidwal nga kabuhi samtang balingag japon ang sistema. Biskan anu ka baka-baka trabaho sang isa ka tawu kung sa taga hulag nya gina kawatan sya sang gobyerno (through taxation) kag sa taga masakit nya kag sang iya pamilya wala sang proper health care system, kag biskan ipa-eskwela nya ang iya bata manubo ang quality sang edukasyon, kag bisan 10 ka tuig na sya sa iya kompanya wala ga-taas iya sweldo samtang naga sige taas ang mga balaklon - wala pakadtu-an ang pagbag-o sa atun kaugalingon unless you can't see the bigger picture.
Kung si Kyut ang imu Nanay, you are bound to pick up a thing or two when it comes to politics and economics. Sa akon nga nabal-an biskan, mga ekonomista (dire kag sa iban nga pungsod) mismo naghambal nga ang naga govern sang ekonomiya sang isa ka pungsod sa subong amu ang superstructure, i. e. politika kag kultura. Sa idalum sang politika ara ang mga layi. Sa idalum sang kultura ara ang medya, simbahan kag eskwelahan.
Madamu na nga mga pagtu-on ang naghambal nga halin pa 19th century indi na ekonomiya lang ang naga kontrol sang pag uswag sang isa ka pungsod. Indi na resorsa (land and labor force) ang determining factor kung maga uswag ka ukon indi. Kung lantawon mo, ang Africa, Latin America kag Asian countries ang pinaka manggaranun pag-abot sa resorsa kag labor force pero sa subong sila ang mga pinaka-imol. Ini bangud kontrolado sila sang gina tawag nga superstructure.
EHEMPLO: Biskan may pila ka ka-ektarya nga tambok nga duta kag pila ka gatos nga mapisan nga mangunguma, kung indi mo ini pwede umahan bangud hambal sang gobyerno ubrahun ina golf course sang isa ka tarpolano, anu man bi ma-ubra mo? Imol na imu mangunguma, manubo pa imu agrikultura. Pyerde na ang tawo, pyerde pa ang pungsod. Bintaha kay tarpolano, may "cut" ang politiko. o_O
Ang iban, mahambal gid na: "Teh, kay wala sila bi titulo mo." EXACTLY! Sin-o naga ubra sang mga titulo in the first place haw? Mangkuton ta mga mangunguma sang Hacienda Luisita? I rest my case.
Sa mga uber alam ko nga mga abyan, para nga makita nyo ang other side sang argument when it comes to economics, read books on top sang mga libro nga gina prescribe sang inyu mga eskwelahan. As I've said before, dala ang eskwelahan sang superstructure nga naga kahon sang ideya sang tawu sa kung paanu gamitun ang iya ekonomiya. Teh, para indi ka ma-kahon, read books from outside the box like the ones written by Marx, Engels, Lenin, Bakunin, McLellan etc..
Sa matuod, indi mo na kinanlan sang bonggang bonggang bungabilya nga tun-anay para ma-inchindihan ang economic status sang Pinas. All you have to do is look around you. Makita mo nga naga laba ang pila sa mga Agencies for work abroad, nagadamo ang unemployed (naka-eskwela kag nagapangita gihapon trabaho), kag damo gid ang underemployed (mataas tinapusan, mediocre ang trabaho kag sweldo). All you have to do is take a few steps back and see nga mas madamo gid ang naga-imol kumpara sa pipila nga manggaranon.
Bottomline, kung may naga-puna man kay NoyNoy, indi ni bangud kay trip trip lang nila. Indi ini tungod kay bored lang sila and they just want something to do to burn their time. Ini bangud kay, personally, nabatyagan nila ang krisis; bangud makita nila ang ila pamilya nga naga-agunto adlaw-adlaw; bangud ini kay nakita nila nga bisan ano nila ka-baka-baka, wala naga-uswag ang ila sitwasyon; bangud ini kay akig-akig na sila sa sistema - bangud panahon na gid man para sukton natun ang gobyerno.
JUAN TAMAD
Madamo man ako sang kilala nga naga-hambal nga may mga imol bangud tamad kuno ang mga Pinoy. May mga squatters daw kay wala gid sila naga tinguha mag-ubra. May mga street children kay wala sila ga-tinguha mag eskwela. May mga naga pangalimos kay inom kag drugs lang ila nabal-an. Para sa akon indi gid ini matuod.
Ang mga kilala ko nga mangunguma sa Igbaras, mga imol man. Pero sa akon nga nakita, indi sila pwede tawgon nga matamad. Alas-kwatro pa lang ma bangon na sila para magtig-ang (wala sud-an, asin lang kag langgaw). Ang mga bata, malakat pa sang layu pakadto eskwelahan. Ang mga tigulang, malakat man layu pakadto sa ila gina umahan. Wala na na panyaga. Para sa panyapon, mga bata na na ang madigamo kay wala pa na kapuli ang mga ginikanan. Sige pa ang panguma. Mapuli sila mga alas-7 sang gab-i. Manyapon kag mag tulog. Sige sige na, wala day-off. Amu ni ang tamad para sa inyu?
Ang mga kilala ko nga kargador nga taga North Baluarte, indi man matamad. Mayorya sa ila mga bata pa. Kung ga eskwela sila mga 3rd year ukon 4th year high school na. Pero wala sila pamlete, pamabayad sa eskwelahan, pamabakal gamit pang eskwela kag iban pa. Amu na nag ubra na lang sila. Mabudlay maging kargador, sigurado ko mas mabudlay pa sa ubra sa call center ukon banko. Pero nga-a mas imol sila? Nga-a mas nubo ila sweldo? Bangud bala tamad sila?
Ang mga trysikad driver ko nga nakilala kag na-suki sa Mohon, sigurado ko mga imol man. Pero nakita ko man sila, alas-6 pa lang ga-byahe na. Untat sila byahe mga alas-10. Teh, nga-a wala sila iPhone haw? Mapisan man sila. Mas pisan pa kay Pnoy, nga-a indi sila ya kabakal Porsche haw? Nga-a asta subong sikad lang japon ila gina-drayb?
Logic and common sense na lang. Sin-o gusto mangin imol haw? Kung Nanay ka, gusto mo man na pakan-on bata mo sa Jollibee biskan ka-isa lang sa isa ka bulan. Kung Tatay ka, gusto mo man patindugan sang balay ang pamilya mo nga indi puno sang tanga (cockroach - konyos alert!) kag naga tulo ang atop. Hello? Sin-o nami-an mag istar sa squatters man? Sin-o ang gusto mag sikad bilog nga adlaw para sa kita nga Php1oo sometimes less?
Tanan ni sila, gusto man sang maayu nga pangabuhi. Tanan ni sila naga tinguha para sa ila pamilya. Tanan ni sila maka-relate sa kanta ni Bruno Mars nga "I wanna be a billionaire". Pila ka milyon nga imol, mapati ka nga 90% sini bangud tamad lang sila?
Ako, gusto ko man pahampangon si Ilaya sa Little Martians. Gusto ko man sya tani palantawun sang Kung Fu Panda 2. Gusto ko sya tani dal-on sa Manila para palantawun sang Varekai. Wala ko ni tanan na-ubra, indi bangud tamad ako! Indi ako matamad! Haluson na ko gani maka-paligo sang maayu bangud sa naga salalampaw nga raket para sa pamilya ko!
Bilang isa ka imol, nagaka insulto gid ko kung may naga suya sa mga tawu pareho sa akon. Tapos hambalon nga tamad kami. Samtang ang mga tawu nga naga hambal sini, MAPISAN nga naga pungko sa isa ka air-conditioned room clicking away on his/her computer and whatnot.
MGA NEGA NGA TIBAK
May mga naga hambal nga gaan ta kuno sang chansa si Pnoy. Isa pa lang gani ka tuig. Indi madasig ang pagbag-o. Indi basta basta ang pag-uswag sang isa ka pungsod. Nami man ang iya nga SONA. Ga-i sya sang chansa nga ubrahun ang iya mga gin promisa. Mangin positibo kita.
Sa EJK nga gina tawag ukon Extra Judicial Killings or to put in bluntly: PAGPATAY SA MGA AKTIBISTA, wala sang gin hambal nga specific actions si Pnoy. Now, wala ko ya plano nga gaan si Pnoy sang chansa mag do nothing about EJK.
Si Ka Ine/Gen ukon Fernando Baldomero isa ka personal friend sang pamilya ko and I was there when they first heard the news. Nakita ko sang gin kup-an ni Nanay si Neneng kag nag dungan hibi. Now, indi ako amu na ka-lapit kay Ine but malapit ako sa iya mga bata kag masubo para sa akon nga nadula-an sang Tatay si Ernan, Fernan kag Greg.
Isa pa lang ka tuig? ISA NA KA TUIG! Lawig na na. Kung inyu Tatay, Tiyo ukon abyan ang gin patay, would you still say the same thing? Nga gaan japon sang chansa si Pnoy? Especially since ang mayor nga suspek mga militar sa idalum sang gobyerno ni Pnoy. Let us wait some more while killers roam our streets? Simple lang ang sabat da: INDI! Pamilya kag mga abyan ko aktibista, I am not going to sit idly by while my family and friends could be their next target.
Ang mga tibak ukon aktibista indi puros negatibo lang ang makita. The fact nga mahilig sila mag rally sa dalan is enough proof of that. Nagapati sila nga may pakadtu-an pa ang Pinas. Gapati sila nga dapat pamaayuhon ang kabuhi sang mga imol sa syudad. Gusto nila maka eskwela ang mga kabataan para mas manami ang ila mga puturo. Kung negatibo ang ila nga panan-awan sa kabuhi, wala na sila dapat naga himakas (struggle).
Ang mga tibak abi mga maalam (haba ng hair!), mas maka kita sila sang bigger picture nga gina tawag. Mas malapad ang range sang topiko sang mga libro ang gina basa nila, mas kritikal kag mas analitikal sa sosyudad kag sa politika. Mas madamu sila sang makita. Kung ikaw man abi, may makita ka nga sala, hipos-hipos ka lang? Syempre indi, dapat ipabalo mo sa iban. Responsibilidad mo na di bala?
Pamati-i bala ang ila gina singgit. A bigger budget for social services, wage hike for workers, roll back sang oil prices etc.. Sala bala ang mga ini? Makapala-in bala ini sa mga kabuhi sang tawo? Indi man, di bala?
Hambal sang iban, wala pulos ang pag rally. Sala man ina. Kabalo kamu kung pila ka beses gin roll back ang oil prices bangud sa strike kag pag-lobby sang mga drivers? If it weren't for them ang plete subong maga range sa Php12-15 sa taga 4 ka kilometro. Ang 13th month pay, ang night differential and other benefits sang mga trabahador now, feeling nyo mga politiko na nag make into reality? Sus! Para sa mga estudyante sang CM, you think may kolehiyo kamu now if it weren't for countless tibaks in the past protesting against using the land to build a bloody hotel? May ara kamu council, right for organizations like fraternities and the like, pila ka estudyante sang Martial Law ang pinatay para makuha nyo ang mga kinamatarung nga na. Sa mga kababaihan, grabe ang pag baka-baka sang mga organisasyon like Gabriela sa organizing and lobbying para mas ma uphold ang women's rights and welfare.
Samtang may mga isyu kag samtang balingag ang sistema, dapat sige ang protesta.
WALA KAG TU-O
Biskan ano man nga bagay may ara gid na sang duwa ka side sang story. Kampante gid ako nga nakita ko ang two sides of the coin. Sa wala nga bahin, madamu ako sang abyan nga tibak, pamilya nga tibak kag Tiya nga NPA (Mary Gene "Ka Tingting" Dumaplin). Sa tu-o nga bahin, Lolo, Tiyo kag Tiya ko ara sa military. Isa ko ka Tiya ara sa lokal nga gobyerno kag isa ko ka Tiyo politikal nga adviser sang isa ka politikal nga party sang una. Madamu man ako sang abyan halin sa eskwelehan nga wala naga suporta sa aktibismo. Ang akon nga mga panindugan kag mga opinyon sa subong, indi lang sa mga leftist nag halin. I talk to rightists too.
Wala ako naga expektar nga mag diretso kamu sa dalan kag mag rally (although manami gid ina tani). Ang akon lang gina pangayu nga tani antis kamu mag husga, imbistiga kamu anay.
Istorya man kamu sa mga tibak instead nga tsismisun nyo lang sila nga tsismisun. Better yet, upod man kamu sa mga aktibidad nila para aktwal nyo nga makita ang ila mga gina pang ubra.
Lastly, ako mismo personal nga naga volunteer, ako mismo maga tour sa inyu. Ipa kilala ta kamu sa mga tibak nga kilala ko. Ipa kilala ta kamu sa mga basurero nga abyan ko halin sa Mandurriao dumpsite, mga kargador halin sa North Baluarte kag mga mangingisda sa Sooc. Kung kaya nyo mag tukad sa bukid, ipa kilala ta kamu sa mga mangunguma sa Igbaras. Sus, biskan sa Miag-ao lang. Pa-istaron ta kamu sa balay ni Henden.
Para ma-inchindihan nyo nga-a may kaimulon. Anu ang gina tawag nga krisis. Paano batyagon ang gutom. Nga-a naga himakas sila. Para ma inchindihan nyo, NGA-A MAY MGA AKTIBISTA.
